Gregorowicz Jan Kanty, pseud. Janek z Bielca (1818–1890), literat, publicysta, redaktor i wydawca pism dla ludu wiejskiego i dzieci. Ur. 17 X w Warszawie, był synem Jana, kupca futer, i Marii z Trzebieńskich. Pochodził z rodziny ukraińskiej. Dziadek G-a, Michał (nosił właściwe nazwisko Sołowiew), po osiedleniu się w Warszawie przybrał od imienia swego ojca Grzegorza (Hrehory) nazwisko Gregorowicz (Hrehorovyc). Odtąd rodzina używała tego nazwiska, zachowując jednakże w aktach urzędowych przydomek Sołowiew. Jan Kanty G. uczęszczał w l. 1826–31 do szkoły pijarów w Warszawie, ucząc się ponadto w domu przy pomocy ojca i nauczyciela Wojciecha Sporzyńskiego, któremu zawdzięczał zainteresowania życiem i obyczajami ludu wiejskiego. Zainteresowania te pogłębił po zlikwidowaniu przez ojca przedsiębiorstwa w Warszawie (1831) i osiedleniu się we wsi Bilcza (gmina Obrazów, pow. Sandomierz), gdzie szczególnie zaprzyjaźnił się z synem chłopskim Walkiem Lachem (uwiecznił później jego postać w Zarysach wiejskich, 1854). Niewątpliwy wpływ na późniejszą twórczość literacką G-a wywarł również Michał Gliszczyński, nauczyciel z Sandomierza, rozwijając w nim znajomość społecznej i etnograficznej tematyki wsi. Obrany potem pseudonim literacki Janek z Bielca (zamiast z Bilczy) nawiązywał wyraźnie do terenu, który wpłynął decydująco na obrany gatunek twórczości pisarskiej. Po śmierci ojca (1835), jako najstarszy w rodzinie, zmuszony był objąć i prowadzić gospodarkę posiadanego majątku, jednakże pod wpływem niepowodzeń gospodarczych oraz skutkiem swych zapatrywań społecznych, które nie pozwalały mu wykorzystywać poddanych chłopów, opuścił Bilczę i przeniósł się w r. 1847 do majątku Zegrze nad Narwią, gdzie jako «wieczysty dzierżawca» administrował stumorgową posiadłością oraz pełnił funkcje wójta. W tym czasie ożenił się z Teofilą Szoslandówną. Zniechęcony nowymi trudnościami (nieurodzaje i pożar folwarku) postanowił porzucić całkowicie gospodarkę rolną i w r. 1851 osiadł z powrotem w Warszawie. Tam oddał się wyłącznie pracy literackiej i publicystycznej. Pobyt i praca na wsi dały mu dobrą znajomość ekonomicznych zagadnień rolnych oraz realiów życia chłopskiego. Stąd też kwestie dobrobytu chłopa, podniesienia stanu jego oświaty oraz rozwiązanie problemu pańszczyzny były, zwłaszcza w początkowym okresie jego twórczości, głównymi kierunkami zainteresowań. Po uwłaszczeniu chłopów w Królestwie, które odbiegało w sposobie realizacji od jego zachowawczych i ugodowych zapatrywań, aczkolwiek uważał się za „demokratę, republikanina i do formy religijnej żadnego nie przywiązującego znaczenia”, oddalił się od problematyki rolnictwa i wsi, poświęcając się głównie pracy literackiej, mającej na celu wychowanie młodzieży oraz podniesienie i rozszerzenie zainteresowań intelektualnych kobiet. Pierwsze utwory G-a o tematyce wiejskiej, pt. Obrazki wiejskie, zamieszczone były w „Bibliotece Warszawskiej” (1850 T. 3). W tymże samym roku ogłosił w „Rocznikach Gospodarstwa Krajowego” ciekawe Uwagi nad środkami podniesienia w kraju naszym gospodarstwa wiejskiego oraz popularny podręcznik Ekonom dobry (1858). Współpracował również z pismami przeznaczonymi dla wsi: z warszawską „Czytelnią Niedzielną”, poznańskim „Przyjacielem Ludu” oraz krakowskim „Dzwonkiem”. Od r. 1851 był redaktorem „Gazety Rolniczej” ukazującej się przy „Gazecie Codziennej” w Warszawie (tej ostatniej był współredaktorem w l. 1854–7). Dzięki staraniom G-a pozyskała „Gazeta Codzienna” stałą współpracę J. I. Kraszewskiego (od stycznia 1857), co znacznie zwiększyło jej popularność i poczytność. W l. 1858–9 wydawał razem z Fryderykiem Lewestamem pismo humorystyczne „Wolne Żarty” (nr 1 z 1 IV 1858). Od 1 VII 1860 r. był redaktorem wznowionego przez księgarza Michała Glücksberga pisma dla ludu „Kmiotek”, wydawanego wówczas w nakładzie 3400 egzemplarzy, które od 1 I 1861 r. przejął Władysław Ludwik Anczyc. W r. 1860 odkupił od Glücksberga za cenę 1000 rubli „Magazyn Mód”, liczący wówczas 70 prenumeratorów. Dzięki wysiłkom G-a jako redaktora i wydawcy (który po roku przemianował go na „Tygodnik Mód”, później „Tygodnik Mód i Powieści” i pod tym tytułem wydawał do 1885 r.) pismo to osiągnęło w r. 1875 liczbę 2100 egzemplarzy nakładu oraz 2000 prenumeratorów – przeważnie kobiet. Podobnie rozwinął „Przyjaciela Dzieci”, zakupionego w r. 1867 od drukarza Jana Jaworskiego z niespełna 750 prenumeratorami, by w r. 1875 osiągnąć ich 2500, a w r. 1876 przekroczyć 3000. Pismo to wydawał aż do śmierci. Ponadto redagował od r. 1872 pismo ilustrowane dla ludu miejskiego i wiejskiego „Zorza”, które kupił (wspólnie z Radwanem i Adamem Goltzem) w r. 1875, podnosząc i tutaj trzykrotnie cyfrę prenumeratorów z 400 na 1200. W pracach redakcyjnych i wydawniczych oddawała mu wielką pomoc żona, zmarła na gruźlicę z początkiem kwietnia 1875 r. Poza swą działalnością redaktorską i publicystyczną wydawał G. w l. 1861–5 wiele popularnych książek obrazkowych, elementarzy, kalendarzy, gawęd i obrazków scenicznych poświęconych ludności wiejskiej i rzemieślniczej, których łączna cyfra nakładu przekroczyła znacznie 40000 egzemplarzy. Odznaczały się dużą przystępnością i łatwością ujęcia oraz doskonałą znajomością i wiernością opisów środowiska (zwłaszcza wiejskiego) opartych na bezpośrednich obserwacjach autora. Należy także podkreślić wartości dydaktyczne wydawnictw G-a, który wpływał kształcąco na czytelników (szczególnie młodocianych) doborem treści artykułów i utworów literackich, co spotykało się z dużym uznaniem rodziców i nauczycieli, a także przynosiło plon w postaci ogromnej liczby listów małych czytelników, szukających porad, pociechy i wskazówek u swego «Przyjaciela» w rubryce „Odpowiedzi Redakcji”. Duże zasługi poniósł również G. w dziele podniesienia czytelnictwa i oświaty wśród rzemieślników jako członek Sekcji Czytelń Bezpłatnych Tow. Dobroczynności w Warszawie i jako opiekun (1876) jednej z 14-tu takich placówek działających na tym terenie, a także jako członek konspiracyjnego koła Tow. Oświaty Narodowej (1875–7), które skupiało czołowych działaczy oświatowych Królestwa: Józefa Grajnerta, Konrada Prószyńskiego (Kazimierz Promyk), Mieczysława Brzezińskiego i in. Obchodzone w r. 1885 35-lecie działalności literackiej G-a było wyrazem uznania dla pisarza i wydawcy. G. zmarł w Warszawie 16 IX 1890 r. Piękny nagrobek G-a umieszczony w dawniejszym kościele OO. Pijarów w Warszawie został zniszczony przez okupantów w r. 1944. Braćmi jego byli: Karol, lekarz, i Kazimierz, działacz powstańczy.

Reprodukcje portretów G-a: „Tyg. Illustr.” 1885 V s. 321; „Kłosy” 1885 XL s. 17; „Tyg. Powsz.” 1885 s. 449; – Estreicher; Gawełek F., Bibliografia ludoznawstwa polskiego, Kr. 1914; Korbut; Enc. Org.; Enc. Wychowawcza; Podr. Enc. Pedagog.; W. Enc. Ilustr.; Bar A., Słownik pseudonimów; – Anczyc W. L., Życie i pisma, Kr. 1908 I; Chętnik A., Mieczysław Brzeziński jego życie i praca, W. 1930 s. 14–5; Chmielowski P., Czasopisma polskie dla młodego wieku, Enc. Wychowawcza, W. 1885 III s. 140–3; tenże, Literatura dla ludu, „Ateneum” T. 4: 1891 s. 561; Heflich A., Walka o Czytelnie Warszawskiego Tow. Dobroczynności (1897–9), „Niepodległość” T. 6: 1932 s. 342; Hulewicz J., Sprawa wyższego wykształcenia kobiet w Polsce w wieku XIX, Kr. 1939; Kieniewicz S., Sprawa włościańska w powstaniu styczniowym, Wr. 1953; Kostołowski E., Studia nad kwestią włościańską w l. 1846–64, Lw. 1938; Limanowski B., Historia demokracji pol. w epoce porozbiorowej, Wyd. 3., W. 1946 II; Michałowska B., Pierwsze dziesięciolecie „Tygodnika Ilustrowanego”, Pozytywizm, Wr. 1951 II; taż, Sprawy ziemiaństwa i wsi w ekonomiczno-społecznym programie „Tygodnika Ilustrowanego” 1870–90, „Przegl. Nauk Hist. i Społecz. T. 4: 1954 [druk] 1955 s. 216; [Radlińska] H. Orsza, Początki pracy oświatowej w Polsce, Praca Oświatowa – Jej zadania, metody, organizacje, Kr. 1913; Syska H., Od „Kmiotka” do „Zarania” – Z historii prasy ludowej, W. 1949; Wojciechowski K., Oświata ludowa 1863–1905 w Król. Pol. i Galicji, W. 1954; – Limanowski B., Pamiętniki (1835–70), Wyd. 2., W. 1957 I; [Przyborowski W.], Stara i młoda prasa, Pet. 1897 s. 13–4, 123, 144, 157–8; Wilkońska P., Moje wspomnienia o życiu towarzyskim w Warszawie, Oprac. Z Lewinówna, W. 1959; – Czajewski W., J. K. G. (Janek z Bielca), „Tyg. Ilustr.” 1885 V s. 333–4; Korotyński W., J. K. G., „Tyg. Powsz.” 1885 s. 449–51 ; [Prószyński K.] K. Promyk, J. K. G., „Gaz. Świąteczna” 1890 nr 507 s. 1–2; Rzętkowski S. M., J. K. G., „Życie” (W.) 1890 s. 699; Wołowski M., J. K. G., „Kłosy” 1885 XL s. 22; „Bibl. Warsz.” 1890 t. 4 s. 159–60; – B. Jag.: rkp. 6465 IV i 6504 IV (Listy G-a do J. I. Kraszewskiego); B. Ossol.: rkp. nr 5247/1, nr 12424/1 (listy G-a do S. Nowińskiego i W. Bełzy).

Wiesław Bieńkowski